4 mei herdenking Midden-Groningen

Leven met Oorlog in Harkstede

Het is voor de meesten van ons lastig om je voor te stellen hoe het is om in oorlogstijd te leven. Films, boeken en verhalen geven ons een beeld. Helaas doen de beelden van de oorlogen in Oekraïne en Syrië dat ook. Het doet me pijn om te zien dat nog steeds veel mensen leven in oorlog en nog vele generaties zullen leven met oorlog. Dat is het thema van de herdenking dit jaar: Leven met oorlog.

Het gaat over de impact die de oorlog heeft op ieders leven. Niet alleen van de mensen die het meemaken, maar ook vele generaties later. Je familiegeschiedenis beïnvloedt de manier waarop je in het leven staat. Natascha van Weezel van het Parool schreef het themaverhaal voor de herdenking van dit jaar. Het gaat over de vreugde die ze voelde toen ze zwanger was. Ze is uiteraard heel blij met het levensgeluk, maar ook omdat haar familie eindelijk weer drie generaties kent. Haar opa’s en oma’s waren Joods en overleefden de oorlog. Hun familieleden zijn vermoord tijdens de Tweede Wereldoorlog. Haar hele leven draagt ze de oorlog met zich mee. Niet omdat ze het heeft meegemaakt, maar omdat het onderdeel van haar opvoeding was. Haar opa’s en oma’s hadden geen vertrouwen meer in de wereld. En dat doet wat met de manier waarop je in het leven staat. En dus ook hoe je dat aangeleerd krijgt. Het leven met oorlog.

Bijna iedere Nederlander heeft via overlevering van generatie op generatie te maken met de Tweede Wereldoorlog of andere oorlogen sindsdien. Over deze vreselijke geschiedenis praten, houdt herinneringen levend. In Harkstede zijn ook tastbare herinneringen aan de oorlog. Zoals de Pilotenweg, ter herinnering aan Sergeant James Clifton King Jr.. Het vliegtuig waarin deze Amerikaanse soldaat zat stortte neer bij Harkstede nadat het werd beschoten. Hij was de enige die de crash overleefde. Verschillende brokstukken van het vliegtuig zijn bewaard gebleven en te zien in het Museum 40-45 in Kolham. Op de begraafplaats hier in het dorp liggen graven van mensen die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen door luchtaanvallen. Ik heb het dan over Jan Eggens, Jan Broekema en Freerkje van der Werf-Van Calker. Namen die blijvend moeten worden genoemd en in herinnering gehouden.

Door deze herinneringen te delen, blijven we ons ook beseffen waar onverdraagzaamheid en haat toe kunnen leiden. Ook voor de volgende generaties. Zeker nu we moeten constateren dat er vooral bij jongeren steeds minder kennis is van de Holocaust en volgens recent onderzoek het antisemitisme zelfs weer toeneemt. De afschuwelijke spreekkoren bij sommige voetbalwedstrijden laten het letterlijk zien en horen.

De gebruikelijke boodschap die we op 4 mei met elkaar delen is: ‘Dit nooit weer!’. Dat is zo makkelijk gezegd. Maar als we de wereldgeschiedenis beschouwen, dan weten we dat er altijd oorlogen zullen blijven. De vraag is dan ook: welke verantwoordelijkheid nemen wij zelf?

Twee weken geleden mocht ik in Sappemeer met leerlingen van de basisschool Stolpersteine onthullen. Dit zijn herdenkingsstenen die in de stoep worden gelegd bij de woning waar de Joodse slachtoffers van de Holocaust het laatst hebben gewoond. Toen ik bij de onthulling met de leerlingen over dit oorlogsleed sprak, zei Danilo, een jongen van 11 jaar: “Het lijkt wel alsof wij als jongeren het goede voorbeeld moeten geven”. En dat vind ik zo treffend. Waar kinderen nog hun onschuld laten zien, zijn wij als volwassenen die onschuld vaak verloren.

In onze gemeente woonden voor de Tweede Wereldoorlog ongeveer 226 Joodse inwoners. Hiervan heeft ongeveer 10% de oorlog overleefd. Bijna 200 Joodse inwoners van onze gemeente zijn vermoord tijdens de Tweede Wereldoorlog.

In ons gemeentehuis, het Huis van Cultuur en Bestuur, kun je nog tot eind mei een tentoonstelling bezoeken: ‘Zolang een naam wordt genoemd…’. Op deze tentoonstelling besteden we uitgebreid aandacht aan de Joodse inwoners in onze gemeente die niet terugkeerden uit de kampen. Het jongste slachtoffer uit onze gemeente, Bettje van Delft, was nog maar 10 maanden oud toen ze vermoord werd in Auschwitz. Zo jong, zo weerloos. De namen en de verhalen van Bettje en de andere Joodse slachtoffers uit onze gemeente worden genoemd en gedeeld via de nieuwe, digitale Verhalenkaart Struikelstenen Midden-Groningen. Want een mens is pas vergeten, als zijn naam vergeten is. 

Je vraagt je af waarom in de Tweede Wereldoorlog zoveel mensen bevelen van een fascistisch en totalitair regime ogenschijnlijk zonder protest opvolgden. Ook in Rusland lijkt het soms alsof niemand zich roert. Maar de werkelijkheid is gelukkig anders. In het indrukwekkende boek ‘Leven & Lot’ van Vasili Grossman komt de schrijver tot de hoopgevende conclusie dat de aangeboren drang naar vrijheid die we als mens hebben, onuitroeibaar is.

Het is deze maand 80 jaar geleden dat in heel Nederland zo’n 200.000 Nederlanders uit protest hun werk neerlegden. De landelijke staking van april-mei 1943. De Slag om Stalingrad had veel Duitse soldaten het leven gekost. Daarom werden 300.000 Nederlandse oud-militairen, die vochten tijdens de Duitse aanval op Nederland in 1940, opgeroepen om te werken en de Duitse oorlogsindustrie draaiende te houden.

Het begon bij de Stork-fabriek in Hengelo en verspreidde zich over het hele land. Ook in onze gemeente werd gestaakt. Deze staking werd hardhandig neergeslagen door de Duitse bezetter. Er vallen in totaal 184 doden, waarvan 8 mensen uit onze gemeente. Op 4 mei 1943 (vandaag precies 80 jaar geleden) werden in Woudbloem 3 mannen gefusilleerd: de gebroeders Eisso en Hermanus Kleefman en Egbert Thoma bij Aardappelzetmeelfabriek. Luit Thoma was zes maanden oud toen zijn vader werd neergeschoten. Bij de nationale herdenking op de Dam in Amsterdam wordt vanavond door Luit Thoma een krans gelegd.

In Hoogezand werden toen bij Strokartonfabriek Beukema 5 mannen gefusilleerd: Gerrit Imbos, Cornelis Luinstra, Paulinus Nieuwold, Willem Antonie van Rossum en Rienold Terpstra. Ze lieten zien dat drang naar vrijheid in de mens zit. Maar helaas moesten zij de strijd voor onze vrijheid met hun leven bekopen.

Wij herdenken vandaag de slachtoffers van de oorlog. De vele soldaten en ook inwoners, die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid.

We mogen blij zijn met de vrijheid die we hebben in Nederland. Waar we onze stem mogen laten horen. Gebruik jouw stem om iemand anders naar zijn verhaal te vragen, empathie te tonen en begrip te hebben voor elkaar. Want door te beginnen bij onszelf, met oog voor de ander, blijven we altijd strijden voor vrijheid.

Opdat wij niet vergeten.